1986 માં, તત્કાલિન વડા પ્રધાન રાજીવ ગાંધી હેઠળની ભારત સરકારે “રામન અસર” ની શોધની ઘોષણાની યાદમાં 28 ફેબ્રુઆરીને રાષ્ટ્રીય વિજ્ઞાન દિવસ તરીકે નિયુક્ત કર્યો. આ વર્ષની થીમ ભારતના G20 પ્રમુખપદને ધ્યાનમાં રાખીને “ગ્લોબલ સાયન્સ ફોર ગ્લોબલ વેલબીઇંગ” ની થીમ હેઠળ ઉજવવામાં આવી રહી છે.
રામન ઇફેક્ટ એ શોધ હતી જેણે ભૌતિકશાસ્ત્રી સર સી.વી. રામનને 1930માં નોબેલ પુરસ્કાર મેળવ્યો હતો. એક ભ્રામક રીતે સરળ પ્રયોગ હાથ ધરીને, રામને શોધ્યું કે જ્યારે પ્રકાશનો પ્રવાહ પ્રવાહીમાંથી પસાર થાય છે, ત્યારે પ્રવાહી દ્વારા વિખેરાયેલા પ્રકાશનો એક અંશ અલગ અલગ હોય છે. રંગ આ શોધને તરત જ વૈજ્ઞાનિક ગ્રુપમાં ગ્રાઉન્ડબ્રેકિંગ તરીકે ઓળખવામાં આવી હતી, તેની જાહેરાત પછીના પ્રથમ સાત વર્ષમાં 700 થી વધુ પેપરનો વિષય હતો.
“રામન ઇફેક્ટ” શું છે? શા માટે તે ખૂબ મહત્વનું છે? સૌથી મહત્ત્વની વાત એ છે કે આ મહત્ત્વપૂર્ણ શોધ કોણે કરી હતી?
સંશોધન કરી રહેલ એક યુવાન ઉમદા વ્યક્તિ
રમનનો જન્મ 1888માં મદ્રાસ પ્રેસિડેન્સીમાં ત્રિચી (હાલના તિરુચિરાપલ્લી)માં સંસ્કૃત વિદ્વાનોના પરિવારમાં થયો હતો. માત્ર 16 વર્ષની ઉંમરે, તેમણે મદ્રાસની પ્રેસિડેન્સી કૉલેજમાંથી બી.એ.ની ડિગ્રી મેળવી હતી, અને તેમના વર્ગમાં પ્રથમ સ્થાન મેળવ્યું હતું. તેમની MA ડિગ્રી માટે અભ્યાસ કરતી વખતે, 18 વર્ષની ઉંમરે, તેઓ ફિલોસોફિકલ મેગેઝિનમાં પ્રકાશિત થયા હતા, આ પ્રેસિડેન્સી કોલેજ દ્વારા પ્રકાશિત થયેલો પહેલું રિસર્ચ પેપર હતું.
આ પણ વાંચો: Today News Live Updates: ગુજરાત સહિત દેશ-વિદેશના તમામ તાજા સમાચાર વાંચવા અહિં ક્લિક કરો
તેમની નાદુરસ્ત તબિયતને કારણે તેઓ વધુ શિક્ષણ માટે વિદેશ પ્રવાસ કરી શક્યા ન હતા. આમ, 1907 માં, તેમણે લગ્ન કર્યા અને સહાયક એકાઉન્ટન્ટ જનરલ તરીકે કલકત્તામાં સ્થાયી થયા હતા . ફુલ ટાઈમ સિવિલ સર્વન્ટ હોવા છતાં, રામને ઈન્ડિયન એસોસિએશન ફોર ધ કલ્ટિવેશન ઓફ સાયન્સ (IACS) ખાતે કલાકો સુધી સંશોધન શરૂ કર્યું હતું. રમને IACS ની રૂપરેખા ઉભી કરી, કેટલાક પુરસ્કાર વિજેતા સંશોધનો તેમજ કરિશ્મા સાથે જાહેર પ્રદર્શનો કર્યા હતા. 29 વર્ષની ઉંમરે, તેમણે આખરે તેમની સિવિલ સર્વિસની નોકરીમાંથી રાજીનામું આપ્યું અને પ્રેસિડેન્સી કૉલેજ, કલકત્તામાં પ્રોફેસરશિપ લીધી હતી.
સમુદ્ર પરની સફરે લાઈટ વિખેરવામાં રસ જગાવ્યો
1921 સુધીમાં, સી.વી. રમને ભારત અને પશ્ચિમ બંને દેશોમાં ટોચના વૈજ્ઞાનિક તરીકે નક્કર પ્રતિષ્ઠા મેળવી હતી. તે વર્ષે, તેણે ઇંગ્લેન્ડનો પ્રથમ પ્રવાસ કર્યો હતો. પરત ફરતી વખતે રમન એવું અવલોકન કરશે કે જે તેના જીવન અને વિજ્ઞાનને હંમેશ માટે બદલી નાખશે.
ભૂમધ્ય સમુદ્રમાંથી પસાર થતી વખતે, રામન સમુદ્રના ડીપ બ્લ્યુ રંગથી સૌથી વધુ આકર્ષિત થયા હતા. તત્કાલીન સ્વીકૃત જવાબથી અસંતુષ્ટ (“સમુદ્રનો રંગ માત્ર આકાશના રંગનું પ્રતિબિંબ હતો”), તેનું જિજ્ઞાસુ મન ઊંડું ઊતર્યું હતું.
તેને ટૂંક સમયમાં જ ખબર પડી કે સમુદ્રનો રંગ પાણીના પરમાણુઓ દ્વારા સૂર્યપ્રકાશના વિખેરીને પરિણામે છે. લાઇટ-સ્કેટરિંગની ઘટનાથી આકર્ષિત થઈને, રામન અને કલકત્તામાં તેમના સહયોગીઓએ આ બાબત પર વ્યાપક વૈજ્ઞાનિક પ્રયોગો હાથ ધરવાનું શરૂ કર્યું હતું, આ પ્રયોગો જે આખરે શોધ તરફ દોરી જશે.
રમન અસર
સરળ શબ્દોમાં કહીએ તો, રામન અસર એ ઘટનાનો ઉલ્લેખ કરે છે જેમાં જ્યારે લાઈટનો પ્રવાહ પ્રવાહીમાંથી પસાર થાય છે, ત્યારે પ્રવાહી દ્વારા વિખેરાયેલા પ્રકાશનો એક ભાગ અલગ રંગનો હોય છે. આ પ્રકાશની તરંગલંબાઇમાં ફેરફારને કારણે થાય છે જે ત્યારે થાય છે જ્યારે પ્રકાશ બીમ પરમાણુઓ દ્વારા વિચલિત થાય છે.
આ પણ વાંચો: આજનો ઇતિહાસ 28 ફેબ્રુઆરી – ભારતનો રાષ્ટ્રીય વિજ્ઞાન દિવસ, પ્રથમ રાષ્ટ્રપતિ ડો. રાજેન્દ્ર પ્રસાદની પુણ્યતિથિ
સામાન્ય રીતે, જ્યારે લાઈટ કોઈ પદાર્થ સાથે ક્રિયાપ્રતિક્રિયા કરે છે, ત્યારે તે કાં તો પ્રતિબિંબિત, પ્રત્યાવર્તન અથવા પ્રસારિત થઈ શકે છે. જ્યારે પ્રકાશ વિખેરાય છે ત્યારે વૈજ્ઞાનિકો જે બાબતોને જુએ છે તેમાંની એક એ છે કે તે જે કણ સાથે ક્રિયાપ્રતિક્રિયા કરે છે તે તેની ઊર્જાને બદલવામાં સક્ષમ છે. રમન અસર એ છે જ્યારે લાઈટની ઊર્જામાં ફેરફાર પરમાણુ અથવા અવલોકન હેઠળની સામગ્રીના સ્પંદનોથી પ્રભાવિત થાય છે, જે તેની તરંગલંબાઇમાં ફેરફાર થઇ શકે છે.
રમને કહ્યું હતું કે,”સેકન્ડરી રેડિયેશનનો નવો પ્રકાર” શીર્ષક ધરાવતા કુદરતને તેમના પ્રથમ રિપોર્ટમાં સી.વી. રામન અને સહ-લેખક કે.એસ. કૃષ્ણને લખ્યું છે કે 60 અલગ-અલગ પ્રવાહીનો અભ્યાસ કરવામાં આવ્યો હતો, અને બધાએ એક જ પરિણામ દર્શાવ્યું હતું, ઘટના પ્રકાશ કરતાં રંગ છૂટાછવાયા પ્રકાશનો એક નાનો અંશ અલગ હતો. “તે આમ છે, “એક એવી ઘટના છે કે જેની સાર્વત્રિક પ્રકૃતિને માન્યતા આપવી પડશે.”
રામન સ્પેક્ટ્રોસ્કોપનો ઉપયોગ કરીને આ અવલોકનોને ચકાસવા માટે આગળ વધ્યા હશે, 31 માર્ચ, 1928 ના રોજ ઇન્ડિયન જર્નલ ઑફ ફિઝિક્સમાં માત્રાત્મક તારણો પ્રકાશિત થયા હશે.
શોધનું મહત્વ
સીવી રમનની શોધે વિશ્વને આશ્ચર્યચકિત કર્યું હતું કારણ કે તે રામનના મૂળ ઇરાદાઓથી વધુ ઊંડી અસરો ધરાવતી હતી. જેમ કે રામને પોતે તેમના 1930 નોબેલ પારિતોષિક ભાષણમાં કહ્યું હતું કે , “વિખરાયેલા કિરણોત્સર્ગનું પાત્ર આપણને છૂટાછવાયા પદાર્થની અંતિમ રચનાની સમજ મેળવવા માટે સક્ષમ બનાવે છે.” ક્વોન્ટમ થિયરી માટે, તે સમયે વૈજ્ઞાનિક વિશ્વમાં પ્રચલિત, રામનની શોધ નિર્ણાયક હતી.
આ શોધ રસાયણશાસ્ત્રમાં પણ તેનો ઉપયોગ શોધી કાઢશે, જે કાર્બનિક અને અકાર્બનિક સંયોજનો માટે બિન-વિનાશક રાસાયણિક વિશ્લેષણ કરવા માટે મૂળભૂત વિશ્લેષણાત્મક સાધન તરીકે રામન સ્પેક્ટ્રોસ્કોપી તરીકે ઓળખાતા નવા ક્ષેત્રને જન્મ આપશે. લેસરોની શોધ અને પ્રકાશના વધુ મજબૂત બીમને કેન્દ્રિત કરવાની ક્ષમતાઓ સાથે, રામન સ્પેક્ટ્રોસ્કોપીના ઉપયોગો સમય જતાં માત્ર અસરકારક રહ્યા હતા.
