લીના મિશ્રા : શંકરસિંહ વાઘેલા 82 વર્ષના છે. ગુજરાતમાં ત્રીજી તાકાતનો પ્રયોગ કરનારા છેલ્લા રાજકીય નેતા હતા, જેમણે 1996માં ભાજપના બળવાખોરોને ભેગા કરી રાષ્ટ્રીય જનતા પાર્ટી (RJP) ની શરૂઆત કરી હતી. તેમણે તેમના મુખ્ય પ્રધાનપદ હેઠળ સરકારની રચના કરી હતી, પરંતુ તેઓ આ ચૂંટણીમાં માત્ર ચાર બેઠકો જીતી શક્યા હતા. વાઘેલાએ પાછળથી તેમની પાર્ટીને કોંગ્રેસમાં મર્જ કરી, માત્ર 2017 માં વિરોધ પક્ષના નેતા તરીકે પાર્ટી છોડી દીધી. તેમણે જન વિકલ્પ મોરચાની રચના કરી, જે 2017ની ચૂંટણીમાં એકપણ બેઠક જીતવામાં નિષ્ફળ રહી. ત્યારપછી તેઓ NCPમાં જોડાયા, થોડા મહિનામાં તેને પણ છોડી દીધી, અને પ્રજા શક્તિ ડેમોક્રેટિક પાર્ટીની શરૂઆત કરી. હવે 2022ની વિધાનસભા ચૂંટણીમાં આમ આદમી પાર્ટી (AAP)ને ફગાવી દેવા વાઘેલા કોંગ્રેસ માટે પ્રચારમાં પાછા ફર્યા છે.
ગુજરાતમાં ત્રીજો મોરચો શરૂ કરનાર તમે છેલ્લા રાજકીય નેતા હતા, પરંતુ તે સફળ ન થયા, શા માટે?
વાઘેલા: જેમની પાસે પૈસા છે અને પાર્ટી શરૂ કરે છે, તે પાર્ટીઓ કામ કરે છે. માત્ર (સંયોજન) પૈસા અને માનવબળ કામ કરે છે. કેટલીકવાર તે વ્યક્તિ પર આધાર રાખે છે… ત્યાં મહાગુજરાત જનતા પાર્ટી હતી, આ સ્વતંત્ર પાર્ટી હતી, તે દોડતી હતી, પરંતુ પૈસાની શક્તિ પર.
AAP હોય કે કોઈ પણ પાર્ટી, તે પાર્ટી નહીં, પરંતુ પૈસા હોય છે જે તેને ચલાવે છે. જેમની પાસે કરોડો રૂપિયા છે તે જ પાર્ટી ચલાવી શકે છે, નહીં તો નહીં.
તો શું પૈસા કામ કરે છે, બીજું કંઈ કામ નથી કરતુ?
વાઘેલા: પૈસા કામ કરે છે, બીજું કંઈ કામ નથી કરતુ. 1947 અને 1952 વચ્ચે (જ્યારે પ્રથમ ચૂંટણીઓ યોજાઈ હતી) અને તે પછી, ભારતીય રાજકારણ વચ્ચેનો તફાવત એ છે કે આઝાદી પછી, રાજકારણમાં પ્રવેશનારા એવા લોકો હતા, જેમને માર મારવામાં આવ્યો હતો, રાષ્ટ્રીય હેતુ માટે તેપોતાના માતા-પિતાને છોડી આવ્યા હતા. હોઈ શકે છે ગાંધીજી, સરદાર સાહેબ (પટેલ), નેહરુજી કે આંબેડકરની હાકલ સાંભળીને આવ્યા હોય, આત્મા રાષ્ટ્રીય હિત હતો, વ્યક્તિગત હિત નહીં. પરંતુ પાછળથી, લડવા માટે કંઈ નહોતું, નેતાઓ અને ગાંધીવાદીઓ વચ્ચે પછી સ્પર્ધા હતી. 1952 પછી, ઈન્દુચાચા (અલગ ગુજરાત માટે મહાગુજરાત આંદોલનનું નેતૃત્વ કરનાર ઈન્દુલાલ યાજ્ઞિક), મોરારજીભાઈ કેવી રીતે ચિત્રમાં આવ્યા? જો ગાંધીવાદી ફિલસૂફી સર્વોપરી હોય તો કોંગ્રેસ (ઓ) અને કોંગ્રેસ (આઈ) શા માટે રચાયું (જેમ કે કોંગ્રેસના વિભાજન તરીકે)?
આ પણ વાંચો – ગુજરાતમાં 50 બેઠકો પર 2011ની વસ્તી ગણતરીની તુલનામાં જેન્ડર રેશિયો ઘટ્યો
આ બધી વિચારધારાઓ, વચનો, સિદ્ધાંતો અને નીતિઓ માત્ર વાતો છે. આઝાદી પછી કોઈ સિદ્ધાંતવાદી નથી – કોઈ પક્ષ નથી, કોઈ વ્યક્તિ નથી. સત્તાની રાજનીતિ એ એકમાત્ર નીતિ અને સિદ્ધાંત છે, અને પ્રાથમિકતા એ છે કે તેમાં મારા માટે શું છે, પછી પક્ષ, પછી રાષ્ટ્ર – તમને જે શીખવવામાં આવે છે તેનાથી વિપરીત. હું મારા પોતાના અનુભવથી આ કહી રહ્યો છું અને દેશમાં આવા ઘણા ઉદાહરણો છે.
તમે શરૂ કરેલી પાર્ટી RJP સાથે તમારો અનુભવ કેવો હતો?
વાઘેલા: RJP ને પણ આ જ મુદ્દાનો સામનો કરવો પડ્યો. કામકાર્યકર્તા પૈસા માંગશે, ઈંધણ માંગશે… તમારી પાસે રૂ. 500-1,000 કરોડ હોવા જોઈએ, તો જ તમે (એક પાર્ટી) ચલાવી શકશો… તમારે દર વર્ષે ઓછામાં ઓછા રૂ. 100 કરોડની જરૂર પડે… મારી પાસે આ પ્રકારના પૈસા નહોતા, અને આજ કારણ હજુ પાર્ટી ભંગ કરવાનું. કારણ બીજુ જો આરજેપી પાર્ટી બનાવી રાખી હોત તો આનાથી કોંગ્રેસના મતો વહેંચાવાથી ભાજપને ફાયદો થાય, જેથી મોટા હિતમાં, મેં (કોંગ્રેસ સાથે) વિલીનીકરણ કરવાનો નિર્ણય કર્યો. પાર્ટી તો આજે પણ ટકી શકી હોત, પરંતુ હું જનહિત માટે જાહેર જીવનમાં આવ્યો છું.
તમે કેટલી ચૂંટણી લડી છે?
વાઘેલા: હું જ્યારે જાહેર જીવનમાં આવ્યો ત્યારે આરએસએસની પહેલી શરત હતી કે તમારે સાંસદ, ધારાસભ્યની ચૂંટણી ન લડવી જોઈએ. એટલે કે સત્તાના રાજકારણમાં જોડાવાનો તમારો રસ ખતમ થઈ જાય છે. કટોકટી પછી હું જેલમાં ગયો ત્યારે જનસંઘ વતી ચૂંટણી લડવા માટે કોઈ નહોતું, તેથી તેઓએ મને 1977માં કપડવંજ લોકસભા બેઠક પરથી ચૂંટણી લડવાનું કહ્યું. અમે સારા માર્જિનથી જીત્યા, પરંતુ તે ઈમરજન્સીને કારણે હતું – ઈન્દિરા ગાંધી માટે નકારાત્મક મત. નકારાત્મક મતનો આ મારો પહેલો અનુભવ હતો. પછી હું 1980માં લોકસભાની ચૂંટણી હારી ગયો. 1984માં રાજ્યસભાની ચૂંટણીમાં હું રેકોર્ડ માર્જિનથી જીત્યો હતો અને પછી 1989માં ગાંધીનગર લોકસભા સીટ પર રેકોર્ડ માર્જિનથી જીત્યો હતો. આગામી ચૂંટણીમાં, મેં (અટલ બિહારી) વાજપેયી માટે બેઠક છોડી દીધી અને ગોધરામાંથી ચૂંટણી લડી.
તમે ચૂંટણી માટેના રાજકારણમાં તે સમયે અને અત્યારે ત્રણ તફાવતો શું જુઓ છો?
વાઘેલા: તે સમયે વિધાનસભાની ચૂંટણી 5000 રૂપિયામાં અને લોકસભાની ચૂંટણી 15000 રૂપિયામાં લડી શકાતી હતી. 1977માં મને રૂ. 5 લાખ (પાર્ટી ફંડ તરીકે) મળ્યા અને અમે કચ્છ, રાજકોટ અને કપડવંજ એમ ત્રણ બેઠકો પર લડ્યા. મેં પાર્ટી ફંડમાંથી 1.10 લાખ રૂપિયા ખર્ચ્યા. હું જેલમાંથી સીધો જ ગયો (જ્યાં તેઓ કટોકટી દરમિયાન કેદ હતા) મારું નામાંકન દાખલ કરવા માટે.
આજે પાર્ટીઓ ચૂંટણી ઢંઢેરા દ્વારા છેતરપિંડી કરી રહી છે. ચૂંટણી પંચે પક્ષો પાસેથી હિસાબ માંગવો જોઈએ, અને જો તેઓ પાંચ વર્ષમાં તેમના વચનો પૂરા ન કરે તો તેમને હાંકી કાઢવા જોઈએ, જેથી તેઓ ફરીથી આવા વચનો ન આપે.
આ પણ વાંચો – ભાજપ ઉમેદવાર પ્રથમ યાદી: 38 વરિષ્ઠ નેતાઓની ટિકિટ કપાઈ, 69 ધારાસભ્યોને રિપીટ કરાયા
કંઈ મફત નથી મળતુ. આ 300 યુનિટ મફત વીજળી (તમારા વચન) શું છે? કોના બાપની દિવાળી છે? આ તમારા (જાહેર) પૈસા છે. કહો કે કઈ પાર્ટીએ મફત શિક્ષણનું વચન આપ્યું અને પછી સરકારી તિજોરીમાં 200 કરોડ રૂપિયા જમા કરાવીને પોતાનું વચન પાળ્યું? હું ગુજરાત અને દેશના મતદારોને કહું છું કે રેવડીની જાળમાં ન ફસાવું. શું કોઈ પાર્ટીએ તેના વચનો પૂરા કરવા માટે કોઈ ફંડ એકત્ર કર્યું છે? જનતાના પૈસાના જોરે આ બધું કહેવું સહેલું છે.
આજે જેઓ રાજકારણમાં આવે છે, તેઓ પોતાના માટે આવે છે. મને આરએસએસ દ્વારા જનસંઘમાં જોડાવાનું આમંત્રણ આપવામાં આવ્યું હતું, પરંતુ હવે લોકોને આવવાનું આમંત્રણ કોણે આપ્યું છે? તેઓ પાર્ટીઓમાં જઈને ટિકિટની ભીખ માંગે છે. તમે તમારા ખાતર આવ્યા છો. આ વિચારધારા બધો દંભ છે. કોઈપણ પક્ષમાં કોઈ વિચારધારા નથી – કોંગ્રેસ નહી, જનસંઘ નહી, CPM નહી.
2022ની વિધાનસભા ચૂંટણીમાં તમારી ભૂમિકા શું હશે?
વાઘેલા: હું જે પક્ષને ઓળખું છું તે ભાજપ છે, હું કોંગ્રેસને પણ ઓળખું છું… મારા પોતાના અનુભવથી, પક્ષનું બંધારણ હોય છે. કોઈ પણ પાર્ટી તેના ઢંઢેરામાં લોકોને એવું નથી કહેતી કે હું તમને કોરોના કે નોટબંધીથી ખતમ કરી નાખીશ. બધા કહે છે કે સત્તામાં આવશું તો તમારી છતને સોનાની ટાઈલ્સથી મઢી દઈશું. પરંતુ પાર્ટી કોણ ચલાવે છે તે જોવાનું મહત્વનું હોય છે. જ્યાં સુધી ભાજપનો સવાલ છે, હું જાણું છું કે તે કોના હાથમાં છે. ભૂલથી પણ તેનો પડછાયો દેશ પર ન પડવો જોઈએ, અને ચોક્કસપણે ગુજરાત પર નહીં. સરદાર, ગાંધીના ગુજરાતે આ ભ્રમમાંથી બહાર આવવું જોઈએ, આ પાર્ટી તમને બરબાદ કરશે. ગુજરાતમાં લગભગ 1.5 કરોડ લોકો ગરીબી રેખા નીચે જીવે છે, 50 લાખ લોકો નોકરી વગરના છે, અને તમે લોકોને છેતરવા માટે જાહેરાતો પાછળ કરોડો રૂપિયા ખર્ચો છો. જો તમે આટલા પૈસાથી સેવા કરી હોય તો લોકો જાતે જ તમને મત આપવા આવે. પણ તમે એવું શું પાપ કર્યું છે કે, તમારે વોટ માંગવા પડે છે? 27 વર્ષના શાસન પછી પણ (ભાજપ શાસન) વોટ માંગવા દોડવું પડે છો? તમને શરમ આવવી જોઈએ.
હાલમાં જ મીડિયા સાથેની વાતચીતમાં કહ્યું હતું કે તમે કોંગ્રેસમાં જોડાવા તૈયાર છો. પછી શું થયું?
વાઘેલા: કોંગ્રેસ હાઈકમાન્ડ – સોનિયાજી અને રાહુલ ગાંધી સાથે મારે સંબંધ છે. મારે તેમની સાથે અંગત સંબંધ છે, ક્યારેય કોઈ સમસ્યા થઈ નથી. પરંતુ કેટલાક એવા છે જેમણે મારા વિશે તેમના મનમાં ઝેર ઓક્યું છે. જ્યારે કોંગ્રેસની સરકાર (2017માં) બનવાની હતી ત્યારે મેં શા માટે છોડી દીધું? અને કદાચ, હું હોત તો કદાચ સરકાર બની ગઈ હોત. પરંતુ મારી પાસે મારા કારણો હતા, જે હું જાહેરમાં કહી શકતો નથી. કોઈએ સોનિયાજી અને રાહુલ ગાંધીના મનમાં એ વાત મૂકી કે હું મૂળ ભાજપનો માણસ છું. તે માત્ર એક કાલ્પનિક વાત હતી, હું હવે શું કરી શકું? હું બંધ રાજકીય ડબ્બામાં વિશ્વાસ રાખનાર વ્યક્તિ નથી. જ્યારે હું 1977માં સાંસદ બન્યો અને અહેમદ પટેલ કોંગ્રેસમાંથી જીત્યા ત્યારે હું ભરૂચ જઈ અને તેમના ઘરે ભોજન લેતો અને રોકાતો. જો ભાજપે મને કાઢી મૂક્યો તો તે મારી અંગત સમસ્યા હતી, આજ કારણે મારી કોઈની સાથે દુશ્મની ન હતી. આજે પણ લોકો માને છે કે મારે અને નરેન્દ્રભાઈને ઘર જેવો સંબંધ છે. એ સંબંધ છે, પણ એ રાજકીય કેવી નથી? આજ માનસિકતાની સમસ્યા છે.
તમે શું વિચારો છો
વાઘેલા: તેમણે લોકોને છેતરવા ન જોઈએ. હું જાહેરમાં કહું છું કે, હું આરએસએસમાંથી જનસંઘમાં આવ્યો છું. આ વિશે કંઈ રહસ્ય નથી. તમારે પણ ખુલ્લેઆમ જણાવવું જોઈએ કે તેઓ આરએસએસ, ભાજપ અને જનસંઘની પૃષ્ઠભૂમિમાંથી આવે છે અને કોંગ્રેસને ઉખાડી ફેંકવા માટે આવ્યા છે. બાબા રામદેવ અને અણ્ણા હજારે બધા ભાજપના જ પ્યાદા છે.
તમે પ્રચાર કરશો?
વાઘેલા: હા, હું ભાજપ વિરોધી અને કોંગ્રેસ તરફી અભિયાન ચલાવીશ. મેં છેલ્લા એક મહિનામાં 10 મીટિંગ્સ શરૂ કરી છે અને કરીશ. હું લોકોને ખુલ્લેઆમ કહી રહ્યો છું કે કૃપા કરીને કોંગ્રેસને મત આપો, તમારા મતનું વિભાજન ન થવા દો. હું કોઈના નામનો ઉલ્લેખ પણ કરતો નથી. પરંતુ હું તેમને કહું છું કે જો તમે ભાજપને મત નથી આપતા તો કોંગ્રેસને મત આપો.
તમારી સંસ્થાએ એક જાહેરનામું બહાર પાડ્યું છે કે તમે દારૂબંધી હટાવશો. શું તે શક્ય છે?
વાઘેલા: હું આશાવાદી છું. ધારો કે કોંગ્રેસની સરકાર સત્તામાં છે… હું ગુજરાતની જનતાને કહું છું કે, હું વિધાનસભામાં દારૂબંધી દૂર કરવા માટે બિલ લાવવા માટે મારી શ્રેષ્ઠ ક્ષમતાનો ઉપયોગ કરીશ.
શા માટે?
વાઘેલા: કારણ કે આ બધું હમ્બગ છે. એક પગ તમારો રાજસ્થાનમાં અને એક પગ (ગુજરાતમાં), અને તમે પી શકો છો. દીવમાં જઈ તમે પી શકો છો… આવો કાયદો સફળ ન જ થઈ શકે. જો તમારી નજીકમાં ક્યાંય કાયદો નથી, તો તમે તેને કેવી રીતે લાગુ કરી શકો છો?
તમારો પુત્ર મહેન્દ્રસિંહ કોંગ્રેસમાં જોડાયો, શું તમે તેને પ્રોત્સાહિત કર્યો?
વાઘેલા: હા, કારણ કે મહેન્દ્રસિંહ સ્વતંત્ર છે. ભાજપના લોકોએ તેમને છેતરપિંડીથી કે ગમે તે રીતે (2017માં) લઈ ગયા હતા, પરંતુ બધુ સ્પષ્ટ થઈ ગયું, અને તેમણે 15 દિવસમાં રાજીનામું આપી દીધું હતું. હવે કોંગ્રેસ, ભાજપ, AAP તેમને બાયડ બેઠક પરથી ટિકિટ આપતા હતા. મેં તેમને કહ્યું કે જો તેઓ ભાજપમાંથી ચૂંટણી લડશે તો હું ચોક્કસપણે તેમના માટે પ્રચાર નહીં કરી શકું. અને પછી હું કોંગ્રેસ માટે પણ પ્રચાર ન કરી શકુ, કારણ કે કોઈ મારા પર વિશ્વાસ કરશે જ નહીં. તેઓ કહેશે કે તમે તમારા પુત્રને ત્યાં મોકલ્યા અને તમે અહીં કોંગ્રેસનો પ્રચાર કરીને અમને મૂર્ખ બનાવી રહ્યા છો. જો મારે કોંગ્રેસ માટે પ્રચાર કરવો હોય તો મારો પરિવાર જે સક્રિય રાજકારણમાં છે, આ કિસ્સામાં મારા પુત્રને કોંગ્રેસ સાથે રહી લડવું યોગ્ય રહે. તેથી તે કોંગ્રેસમાં જોડાયા.
આ પણ વાંચો – ભાજપ પાસે ‘હુકમનો એક્કો’ પીએમ મોદી, BJP માટે સત્તા વિરોધી આ લહેરો પડકાર
આ કોઈ શરત વગર હતુ. તેમના માટે ભાજપના દરવાજા બંધ છે તો મારા માટે પ્રચાર માટે કોંગ્રેસના દરવાજા ખુલ્લા છે. પાર્ટીમાં સામેલ નહીં થઉ પરંતુ માત્ર પ્રચાર કરીશ.
